Einn sunnudag tók ég svo „Dag í Bjarnardal“ og fór að lesa. Eigi hafði ég mörgum blöðum flett en ég var orðinn agndofa við lesturinn. Ég gleymdi öllu, sem ég átti að gera. Ég gleymdi sjálfum mér. – gleymdi jafnvel sjálfri tilverunni. Ég man ekki eftir að hafa lesið öllu tilþrifameiri bók. Ljóslifandi mannlýsingar og kjarnyrt samtöl, ásamt frábærum náttúrulýsingum, gefa sögunni sinn svip. Stórir atburðir reka hver annan. Sterkar persónur, með heilsteypt norrænt eðli, geisast fram á sjónarsviði. Þó verður eigi hjá því komizt, að átelja höfundinn fyrir það úrræðaleysi í skáldlegum skilningi, að láta svo tíð andlát henda bæði börn og ýmsa af stórbrotnustu ættmennum hins konungborna kyns, sem hann lýsir einmitt svo snilldarlega í sögum sínum.
Stíll Konráðs á „Degi í Bjarnardal“ er stórfenglegur. Hann ýmist sviptir skáldfáknum til og fer hamförum, eða hann lætur þennan undra-skáldfák sinn fara á þýðasta góðgangi, allt eftir atburðum sögunnar, stórum eða smáum. Og svo djarftækur er hann á málinu, að í hvert skipti sem eitt allra ritsnjallasta söguskáld Íslendinga, Halldór Kiljan Laxness hefur vogtað sér slíkt, hefur heill hópur þjóðfélagsþegna risið upp og hrópa í kór að skáldinu. Því það virðist vera orðið alsiða, annað hvort að skamma mestu listamenn þjóðarinnar eða þegja þá í hel. En nú þarf ekki að deila við dómarann.
Konráð kann málið. Hann þekkir uppruna óteljandi orða. Það þarf því enginn að ætla sér að koma honum á kné í þeirri glímu, hvað þá meira.
Hugsið ykkur, að við ættum allar Íslendingasögurnar okkar á þvílíku nútímamáli, og er á „Degi í Bjarnardal“, með myndum eftir okkar beztu listamenn. Og þá um leið Grettissögu með mynd af sundför kappans úr Drangey. – Hvílíkur munaður.
- Úr Íþróttamálum III eftir Jón Benediktsson prentara.
Nú á ég hvergi heima.
Ég hef verið annars hugar um hríð. Ekki míns eigin, heldur einhvers annars – með spurninguna: Hvað segir það um okkur, okkar samfélag? á heilanum, upptekinn af dauða og gleymdum skáldum. Kona gengur inn á sýninguna, skautar með hraði í gegnum rýmið og spyr hvers vegna verið sé að sýna þetta. Ég muldra eitthvað um tímann og forgengileika en það stendur ekki á svari hjá henni: „en kemur ekki bara eitthvað annað í staðinn.“
Ég gat ekki annað en sagt jú.
Auðvitað er það þannig. Nákvæmlega þannig. Það kemur eitthvað annað í staðinn eins og gerst hefur undanfarin ár og áratugi. Í stað prentunar kemur sjónvarpsútsending eða vefsíða. Í stað heillar offsetprentsmiðju ein ljósritunarvél. Þannig virkar tæknin. Hún gerir fólk óþarflega nálægt.
Lífið er einfaldlega breyting. Norðurland endurminningarinnar er ekki Norðurland eins og það lítur út í dag. Og í stað þess að lifa í minningum er mál að huga að Norðurlandi eftirvæntingarinnar.
Þau verk sem eru til sýnis í dag þurfa ekki að vera listaverk. Þau geta verið stofumynd, skúlptúr og gjörningur. En þú þarft ekki að horfa á þau þannig.
Hér er unnið með arf. Hér er tekið til við að ljúka verki sem aldrei náði að klárast. Nú hafa úrelt tímarit öðlast tilgang á ný. Og þetta samfélag, sem hér er við lýði innan marka sýningarinnar, mun ekki gleyma Dag í Bjarnardal í bráð.
Mér hefur verið hugsað til framtíðarinnar og eftirvæntingarinnar. Ég finn hana ekki í nútímanum. Ég skil heldur stundum ekki tilganginn með Norðurlandi. Hann býr ekki í orðræðu samtímans. Eða byggir framtíðin á akureyskri auðlindanýtingu? Húsvískum hagvexti? Norðlenskri nýsköpun? Ofstuðlun og þýddum hagfræðihugtökum?
Í dag er stofndagur bókaforlagsins Eyland, sem mun til að byrja með fást við útgáfu bókverka. Fyrsti afraksturinn er til sýnis í Flóru, handan götunnar. Við biðjum þig að fara yfirum á eftir. Við byrjum smátt en hyggjum á stærra.
Með þessum hætti, með stofnun útgáfu, tökumst við undirrituð á við arfleifðina á okkar forsendum. Arfleifð þýðir enda ekki að lifa á fornri frægð heldur leggja rækt við störf kynslóða. Arfleifð er að takast á hendur að gera betur en þeir sem maður stendur í blóðskuld við. Arfleifð er ekki að halda í sama horfið, hvað sem tautar. Arfleið er að halda áfram: halda við hefðum en taka við breytingum.
En já, við vitum ekki endilega tilganginn með þessu öllu saman. Hann er eiginlega enginn og skiptir heldur ekki máli. Það kemur alltaf eitthvað annað í staðinn, og þannig áfram án spurninga. Bara svo og svo. Og loks næst.
Hjálmar Stefán Brynjólfsson og Jóna Hlíf Halldórsdóttir
